OBEZİTE NEDİR ?

Obezite, enerji alımının enerji tüketiminden fazla olduğu durumlarda vücutta depolanan yağ dokusunun artması olarak tanımlanabilir.

Klinik olarak obeziteyi tanımlamak için kilonun, boyun karesine oranlanması (kg/m2 ) ile elde edilen vücut kitle indeksi kullanılır. Buna göre erişkinlerde vücut kütle indeksi'nin (VKİ) 25'in üzerinde olduğu kişiler aşırı kilolu, 30'un üzerinde olanlar obez olarak tanımlanır. Çocuklarda ise yaş ve cinsiyete göre hazırlanan VKİ, persentil eğrileri kullanılarak >85 persentil olan çocuklar aşırı kilolu, >90 persentil olanlar ise obez olarak sınıflandırılmaktadır.

Çocukluk çağı obezite riski 85 persentil ve üzeri durumlarda ortaya çıkmaktadır. Ancak her çocuğun vücut yapısı farklı olabilir ve mutlaka cinsiyetin de dikkate alınması gerekir. Bu nedenle çocuğun kilosu, boyu, yaşı ve cinsiyetine göre büyüme ve gelişme grafikleri takip edilerek belirleme yapılmalıdır. Bu değerlendirme mutlaka uzman bir doktor ya da diyetisyen tarafından yapılmalıdır.

Çocukluk döneminde obezite, en sık olarak yaşamın ilk yılı, beş altı yaş arası ve puberte döneminde olmaktadır. Bununla birlikte okul öncesi yaşta da obezite görülme oranı tüm dünyada giderek artmaktadır. Yakın zamana kadar çocuklardaki şişmanlık üzerinde pek durulmamış ve şişman çocuğun sağlıklı olduğu anlayışı kabul görmüştür. Ancak ülkemizde ve dünyada obezite prevalansı giderek artmakta ve çocukluk çağı obezitesinin neden olduğu birçok hastalığın yarattığı sorunlarla karşı karşıya kalmaktayız.

Çocukluk Çağında Obezite Nedenleri ve Risk Faktörleri

Çocukluk obezitesi ile ilgili ilk ortam, aile ortamıdır. Ailenin obez olma durumu, sosyo-ekonomik durumu, ailenin eğitim seviyesi ve aile tipi çocukluk obezitesi çocuğun durumunu etkileyen faktörlerdendir. Ailenin aktif olması çocuğun obez olmasını engeller. Aynı şekilde ailenin beslenme tercihleri, evdeki yemek çeşitleri, yeme şekli obezitenin oluşup oluşmamasında etkili bir role sahiptir. Bunun yanında çocuğun anne sütü alma süresi, çocuğun fiziksel aktivitesi ve televizyon/medya kullanımı ile obezite arasında güçlü bir ilişkinin olduğunu bilinmektedir. Literatürde ebeveynlerden birinin ya da ikisinin obez olmasının çocukluk çağı obezitesini arttırdığı bildirilmektedir. Buna paralel olarak çocukla birlikte fast-food restoranlara gitme sıklığı, çocuğun tabağındaki besinleri yemesi için zorlama durumları ile çocukların obezitesi arasında pozitif yönlü ilişki bulunmaktadır.

Çalışmalar; fiziksel aktiviteye az zaman ayıran, günde beş saatten fazla TV seyreden, uzun süre bilgisayar kullanan çocukların obezite açısından daha riskli olduklarını göstermiştir.

Obezite oluşumunda psikolojik faktörler de etkilidir. Anne baba ve çocuk arasındaki ilişkiler, ev ortamındaki problemler, arkadaş grupları tarafından kabul edilmeme, derslerdeki başarısızlıklar bireyin ruhsal yapısını etkileyerek beslenme bozukluklarına neden olmaktadır. Obez çocuklarda özellikle puberte döneminde arkadaş edinememe, grup faaliyetlerine katılmama gibi ortaya çıkan psikolojik bozukluklar çocuğun obezite derecesini arttırmaktadır.

Obezite Hangi Sorunlara Sebep Olur?

• İnsülin direnci – Hiperinsülinemi
• Tip 2 Diabetes Mellitus(şeker hastalığı)
• Hipertansiyon (yüksek tansiyon)
• Koroner arter hastalığı
• Hiperlipidemi – Hipertrigliseridemi (Kan yağlarının yükselmesi)
• Metabolik sendrom
• Safra kesesi hastalıkları
• Bazı kanser türleri (kadınlarda safra kesesi, endometriyum, yumurtalık ve meme kanserleri, erkeklerde ise kolon ve prostat kanserleri)
• Osteoartrit
• Felç
• Uyku apnesi
• Karaciğer yağlanması
• Astım
• Solunum zorluğu
• Gebelik komplikasyonları
• Menstruasyon düzensizlikleri
• Aşırı kıllanma
• Ameliyat risklerinin artması
• Ruhsal sorunlar (Anoreksiya nevroza (yemek yememe) veya Blumia nevroza (kusarak yediği besinlerden yararlanmama), Binge eating (tıkınırcasına yeme), gece yeme sendromu, bir şeyi daha fazla yiyerek psikolojik doyum sağlamaya çalışma gibi ortaya çıkabilir.)
• Toplumsal uyumsuzluklar
• Özellikle sık aralıklarla ağırlık kaybetme ve kazanma sonucunda deri altı yağ dokusunun fazla olması nedeniyle deri enfeksiyonları, kasıklarda ve ayaklarda mantar enfeksiyonları
• Kas-iskelet sistemi problemleri

Obeziteye Karşı Silahımız: Yeterli ve Dengeli Beslenme

Vücudun büyümesi, yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan enerji ve besin ögelerinin her birinin yeterli miktarlarda alınması ve vücutta uygun şekilde kullanılması durumuna “yeterli ve dengeli beslenme” denir.

Bazı besin ögeleri günlük gereksinimden fazla alındığında, vücutta yağ olarak biriktiğinden sağlık için zararlıdır. Bu durum “dengesiz beslenme” olarak tanımlanır.

Günümüzde beslenme planlarının yapılmasında ve günlük tüketilmesi gereken besin miktarlarının belirlenmesinde Türkiye Beslenme Rehberi sağlıklı beslenme tabağında tanımlanan temel besin grupları kullanılmaktadır.

Bu besin grupları sırasıyla:

1) Süt ve ürünleri grubu

2) Et, yumurta, kuru baklagiller ve yağlı tohumlar grubu

3) Ekmek ve tahıllar grubu

4) Sebze grubu

5) Meyve grubu

Besin çeşitliliğinin sağlanmasında bu gruplardan her gün önerilen miktarlarda tüketmek gerekir.

Besin Grupları ve Önerilen Günlük Porsiyon Miktarları (2-18 yaş)

Tüketilmesi Önerilmeyen Yiyecekler

• Şekerli ve Gazlı İçecekler
• Hazır Meyve Suları
• Cips, Kızartmalar
• Şekerlemeler

Çocukluk Çağı Obezitesi İçin Beslenme Önerileri

• Çocuğunuzda obezite sorunu var ise bir hekim ve diyetisyen eşliğinde takip edilerek uygun beslenme alışkanlıkları kazandırılmalıdır.
• Çocuklarda düşük kalorili diyetler uygulanmamalıdır. Beslenme uzmanı kontrolünde çocuğun yaşına göre olması gereken ağırlığına uygun bir beslenme programı içerisinde takip edilmesi gerekir.
• Şeker ve yağ içeriği fazla olan ürünler ödül olarak verilmemelidir.
• Büyüme ve gelişme döneminde düşük enerjili diyetler kesinlikle uygulanmamalıdır.
• Öğün saatleri ve öğün içeriği iyi planlanmalı, 3 ana öğün ve en az 1 ara öğün mutlaka yapılmalıdır.
• Öğün atlanmamalıdır, öğün atlayarak sağlıklı şekilde kilo vermenin mümkün olmayacağı unutulmamalıdır.
• Yemeklerin yavaş yenmesi sağlanmalıdır. Besin tercihleri sağlıklı olsa bile porsiyon kontrolü yapılmalıdır.
• Çocuğun aile bireyleri ile düzenli olarak yemek yemesi sağlanmalıdır, bu süreçte evde tüketilen besinlerin sağlıklı olması da önemlidir.
•  Haftada en az iki kez balık tüketilmelidir. Pişirme yöntemlerine dikkat edilmelidir.
• İşlenmiş et ürünlerinin tüketimi sınırlandırılmalıdır.
• Taze meyve ve sebze tüketimi arttırılmalıdır.
• Çocuğa fiziksel aktivite yapacak imkân ve ortam sunulması gerekir. Her gün en az 30 dakika fiziksel aktivite yapılmalıdır.
• Çocuğun televizyon karşısında yemek yemesi engellenmelidir, televizyon ve bilgisayara ayrılan zaman 2 saatten az olmalıdır.
• Çocuğunuzun, tabağındaki besinleri bitirmesi için ısrarcı olmayın. Beslenme alışkanlıklarındaki değişiklikleri zamana yayarak planlayın.
• Uyku düzeninin sağlanması sürece olumlu katkı yapar.
• Paketli hazır besinlerin tüketimi sınırlandırılmalı, etiket okuma alışkanlığı kazanılmalıdır.
• Öğünlerde çocukları cezbeden sağlıksız besinler yerine sağlıklı besin alternatifleri sunulmalıdır.
• Yeterli ve dengeli beslenme süresince çocuğa rol model olunmalıdır.                                                                                 

Elif Çalış

Diyetisyen ve Beslenme Uzmanı